بررسی کال‌زایی و تأثیر سالیسیلیک اسید بر متابولیت‌های ثانویۀ کالوس ارس (Juniperus excelsa)

ارس (Juniperus excelsa) درختی نورپسند و دیرزیست از خانوادۀ سرو  (Cupressacea)است. این درخت کندرشد و مقاوم در برابر کم‌آبی و سرماست. تحقیق حاضر در قالب دو آزمایش جداگانه شامل بررسی غلظت هورمون‌های اکسین و سیتوکینین بر کال‌زایی ارس به‌صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی و بررسی تأثیر سالیسیلیک اسید بر تولید متابولیت‌های ثانویه (فنول و فلاونوئید) و مهار رادیکال آزاد DPPH انجام گرفت. نمونه‌های گیاهی اولیۀ استفاده‌شده در این پژوهش از شاخه‌های سالم و عاری از بیماری و آفات ارس تهیه شد. از محیط کشت مخصوص گیاهان چوبی (WPM) به‌عنوان محیط پایه استفاده شد. فاکتور اول شامل اکسین در پنج سطح (صفر، 1 و 2 میلی‌گرم در لیتر نفتالین استیک اسید (NAA) و 1 و 2 میلی‌گرم در لیتر 2,4-D) و فاکتور دوم شامل سیتوکینین در سه سطح (صفر، 25/0 و 5/0 میلی‌گرم در لیتر کینتین بود. نتایج تحقیق نشان داد که ریزنمونه‌ها بعد از سه هفته در محیط کالوس‌زایی به‌تدریج متورم شدند و پس از شش هفته در این ریزنمونه‌ها به‌طور کامل کالوس‌زایی انجام گرفت. بررسی اثر متقابل هورمون‌های سیتوکینین و اکسین نشان داد که بیشترین مقدار آن (80 درصد) در تیمار ترکیبی 25/0 میلی‌گرم در لیترKin  و 1 میلی‌گرم در لیتر NAA به‌دست آمد. مقایسۀ میانگین با آزمون دانکن نشان داد که بیشترین وزن تر کالوس (1/1 گرم) در تیمار ترکیبی 25/0 میلی‌گرم در لیترKin  و 1 میلی‌گرم در لیتر NAA به‌دست آمد. همچنین بیشترین وزن خشک کالوس (4/0 گرم) در تیمار 25/0 میلی‌گرم در لیترKin  و 1 میلی‌گرم در لیتر NAA به‌دست آمد. Kin در ترکیب با NAA سبب ایجاد کالوس متراکم (فشرده) و زردرنگ و در ترکیب با 4,2-D سبب ایجاد کالوس ترد (پفکی) و سبزرنگ شد. در بررسی اثر سالیسیلیک اسید (0، 50 و 100 میکرومولار) بر متابولیت‌های ثانویۀ بررسی‌شده مشخص شد که مقدار فنول در تیمار 100 میکرومولار (8/31 میلی‌گرم گالیک اسید در گرم وزن خشک) بیشتر از تیمارهای دیگر بود. اختلاف معنی‌داری بین تیمار شاهد و 50 میکرومولار مشاهده نشد. بیشترین و کمترین مقدار فلاونوئید به‌ترتیب در تیمارهای 100 میکرومولار سالیسیلیک اسید (3/9 میلی‌گرم کوئرستین در گرم وزن خشک) و شاهد (05/2 میلی‌گرم کوئرستین در گرم وزن خشک) به‌دست آمد. همچنین بیشترین مهار رادیکال آزاد DPPH در تیمار 100 میکرومولار سالیسیلیک اسید (06/35 درصد) و کمترین مقدار آن (3/25 درصد) در تیمار شاهد مشاهده شد.